28 marca 2024

Życie i działalność Johanna Uphagena

Related

Kasyno GGBet: jak obstawiać wygrywające zakłady?

Dla wielbicieli hazardu kasynowego kasyno online jest może najlepszym...

Aron Chmielewski – gdański hokeista: najważniejsze osiągnięcia

Aron Chmielewski, który urodził się i dorastał w Gdańsku,...

Najlepsze kluby sportowe Gdańska

Gdańsk, malownicze miasto nad Morzem Bałtyckim, słynie nie tylko...

Najpiękniejsze trasy rowerowe Gdańska

Gdańsk to miasto pełne historii i piękna. Z wąskimi...

Turystyka wodna w Gdańsku: odkryj nowe horyzonty

Gdańsk, jako jedno z najatrakcyjniejszych turystycznie miast w Polsce,...

Share

Johann Uphagen jest gdańskim historykiem, ławnikiem i rajcą. Słynny specjalista był zapalonym miłośnikiem nauki i koneserem książek. Udało mu się zgromadzić pokaźną bibliotekę. Jego dom na ulicy Długiej stał się jedną z wizytówek miasta, pisze igdansk.com.

Nauka 

Urodził się 9 lutego 1731 roku w Gdańsku. Na początku planował zostać kupcem. W 1747 rozpoczął staż w Towarzystwie Żeglugowym, którego współwłaścicielem był jego ojciec. Pod wpływem historyka Gotfryda Lengnicha postanowił przerwać studia.

Następnie studiował łacinę, grekę i filozofię. Po zdaniu egzaminów wyjechał w 1751 roku wraz ze swoim bratem stryjecznym Wilhelmem Heinrichem Uphagenem do Getyngi. Johann studiował prawo, filozofię i historię na tamtejszym uniwersytecie.

Po ukończeniu studiów w 1754 roku podróżowali po Niemczech, Holandii i Francji. Zapoznawali się z miejscową kulturą, podziwiali zabytki sztuki sakralnej i świeckiej oraz nabywali książki.

W Gdańsku pracował jako armator i kupiec, pełnił też wiele funkcji rządowych. Zasiadał w komisjach miejskich zajmujących się podatkami i terytorium miejskim, był dowódcą gdańskich regimentów. Od 1792 pracował jako rajca miejski.

W wyniku rozbiorów Rzeczypospolitej znalazł się pod panowaniem króla pruskiego. Johann Uphagen, podobnie jak wielu innych urzędników miejskich, zrezygnował ze wszystkich swoich stanowisk.

Biblioteka

Biblioteka Johanna Ufagena była jednym z najsłynniejszych prywatnych księgozbiorów epoki oświecenia w Gdańsku. Przezorność właściciela sprawiła, że ​​cenny księgozbiór nie uległ rozproszeniu i został zachowany dla potomności.

W tamtych czasach prawie powszechną praktyką było sprzedawanie zbiorów bibliotecznych po śmierci właściciela na publicznych aukcjach książek. Jednak księgozbiór Uphagena pozostawał w rękach jego spadkobierców i znajdował się pod opieką Fundacji Rodzinnej, założonej przez Johanna. Rodzina nie miała godnego następcy właściciela, dlatego nie była ona wzbogacana o nowe dzieła. W 1846 roku Fundacja zaproponowała przekazanie zbiorów Bibliotece Miejskiej, ale książki zostały przekazane do przechowywania dopiero w 1879 roku. Dziś księgozbiór Johanna Uphagena znajduje się w Bibliotece Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk, która kontynuuje tradycje dawnych księgozbiorów miejskich, w tym Biblioteki Miejskiej. Nadal zachowuje swoje pochodzenie. Korzystają z księgozbioru specjaliści różnych dziedzin nauki, ale przede wszystkim historycy.

Księgozbiór liczący blisko 10 500 dzieł, zebrany w ponad 15 tys. woluminów, został uporządkowany przez właściciela – według kryteriów formalnych – tematycznie. Książki zostały rozmieszczone, jak było wówczas przyjęte, według formatów. Uphagen wyodrębnił 35 grup tematycznych w ramach formatów. W zbiorach, które służą właścicielowi jako warsztat pracy naukowej, znajduje się m. in. wiele dzieł historycznych z zakresu religioznawstwa. Dużą grupę stanowiły relacje z podróży, opisy odległych miejsc oraz przewodniki. Mniej reprezentowane są dzieła filozoficzne, encyklopedie i słowniki. Uphagen zbierał także rękopisy, mapy, plany i grafiki. Warto podkreślić, że księgozbiór zawiera wiele pozycji unikatowych.

Wśród zbiorów dużą grupę stanowią prace w języku francuskim (2035 egzemplarzy), ale nie wszystkie zostały wydrukowane w drukarniach francuskich, są też dzieła wydane w języku francuskim w Szwajcarii, Holandii i Niemczech. Wśród książek wydanych we Francji znaczącą grupę (około 650 dzieł) stanowią dzieła drukarzy paryskich.

Uphagen miał wiele zainteresowań. Był historykiem, autorem dwóch traktatów historycznych. Książki były jego wielką pasją. Swoje zbiory gromadził przez całe życie, jeszcze w czasie studiów i podróży po Europie wysyłał do Gdańska paczki z cennymi dziełami. Tej pasji pozostał wierny przez całe życie. Książki kupował nie tylko u księgarzy gdańskich, ale także u księgarzy francuskich, o czym świadczą faktury wystawiane przez księgarzy z Bordeaux. Znaczącą część dzieł Uphagen nabył pod koniec życia – w 1795 roku na aukcji słynnych księgozbiorów Heinricha Wilhelma Rosenberga (1701–1795), dzięki czemu pamięć o tych zbiorach również została zachowana.

Rodzina

Rodzina Uphagenów pochodziła z okolic miasta Ypres w południowych Niderlandach, czyli dzisiejszej flamandzkiej części Belgii. Stamtąd niejaki Arnold Uphagen (1560-1623) wyemigrował do Prus Królewskich około 1585 roku w związku z prześladowaniami wyznawców wyznania reformowanego (kalwińskiego). Początkowo osiadł w Mierzeszynie, a w 1597 roku otrzymał obywatelstwo miasta Gdańska. W tym mieście Arnold i jego potomkowie mogli swobodnie praktykować kalwinizm i powiększać rodzinny majątek: jego syn Heinrich (1590-1640) był gdańskim kupcem, wnuk Johann (1620 – 24 listopada 1701) został złotnikiem i właścicielem podmiejskiego dworku we wsi. W następnym pokoleniu Wilhelm Heinrich (1666 – 5 kwietnia 1705) odziedziczył wieś, a także był przełożonym szpitala św. Elżbiety. Po śmierci został pochowany w głównym zbiorze kalwinistów gdańskich – kościele św. Piotra i Pawła.

Peter był najmłodszym synem Wilhelma Heinricha. Wraz z Wilhelmem Jacobem Paleske przez 40 lat kierował firmą transportową. Dzięki dochodowej działalności handlowej znacznie powiększył swój majątek, który inwestował w nieruchomości w Gdańsku i okolicach. Był właścicielem kamienicy i dwóch dworów. Znany był jako ławnik miejski, następnie rajca, przełożony gminy ewangelicko-reformowanej i szpitali. Wiadomo również, że kolekcjonował dzieła sztuki. Po śmierci został pochowany w grobowcu rodzinnym w kościele św. Piotra i Pawła.

Dom Uphagena

23 czerwca 1775 roku Uphagen kupił kamienicę przy ulicy Długiej i zlecił jej przebudowę mistrzowi murarskiemu Johannowi Benjaminowi Dreyerowi. Kamienica otrzymała nową fasadę z dużymi oknami, rokokowe wejście ozdobione herbem rodzinnym (w nadświetlu przeplatały się monogramy Jana Uphagena i jego żony Abigail, co było ówczesnym zwyczajem) oraz szczytem z datą „1776”. Od 1777 roku Dreyer zajmował się przebudową wnętrza domu, nadawał im nowego wystroju. Uphagen i jego żona wprowadzili się do nowego domu 16 października 1779 roku (wcześniej mieszkali w tzw. „Starym Domu Ławy” przy Długim Targu), chociaż przebudowa była skończona dopiero w 1786 roku.

Oprócz głównej rezydencji, zwanej Domem Uphagena, Johann posiadał szereg innych dóbr. Podmiejski majątek „Mon Plaisir” we Wrzeszczu kupił od lekarza Georga Ernsta Remusa, założonego przez burmistrza Gabriela von Boemelna (przy al. Grunwaldzkiej 5).

Jan Uphagen zmarł 17 listopada 1802 roku w „Mon Plaisir” we Wrzeszczu. Został pochowany w rodzinnym grobowcu w kościele św. Piotra i Pawła.

W XIX wieku jego kamienica przy ulicy Długiej z niepowtarzalnym wystrojem należała do wspomnianej Fundacji Rodzinnej. W 1909 roku Alma Uphagen, wdowa po Hansie Uphagenie, wydzierżawiła kamienicę władzom Gdańska na 30 lat pod warunkiem, że pomieszczenie zostanie przeznaczone na siedzibę muzeum. Po przebudowie i zgromadzeniu eksponatów, 1 listopada 1911 roku otwarto w kamienicy Muzeum Wnętrz Mieszczańskich, jedno z najstarszych tego typu w północnej Europie.

W 1945 roku Dom Uphagena został znacznie uszkodzony. W latach 1950-1953 kamienicę odbudowano, zachowując dolną część oryginalnej fasady i murów ogniowych; wnętrze pozostało niedokończone.

.,.,.,.,. Copyright © Partial use of materials is allowed in the presence of a hyperlink to us.